ارزیابی اثر تغییرات کاربری اراضی بر رواناب حوزه ی آبخیز با استفاده از دو مدل ihacres و شبکه ی عصبی مصنوعی ann(مطالعه ی موردی حوزه ی آبخیز یلفان)

تغییر کاربری اراضی بر بسیاری از فرآیندهای طبیعی نظیر فرسایش خاک و تولید رسوب، سیلاب و تخریب خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاک اثر می گذارد. این تغییر اکوسیستم باعث تخریب کیفیت خاک گشته و در نتیجه قدرت محصول دهی خاک برای تولید غذا به شدت کاهش می یابد، همچنین تخریب خود خاک باعث افزایش روند فرسایش و تولید رواناب و در نهایت سیلاب های مخرب می گردد لذا بررسی اثر کاربری اراضی بر رواناب دارای اهمیت می باشد. در این پژوهش برای مطالعه از حوزه ی آبخیز یلفان با مساحت 7173 هکتار که در استان همدان و جنوب شهرستان همدان قرار گرفته، استفاده شده است. منطقه از نظر موقعیت جغرافیایی بین 48 درجه و 32 دقیقه و 28 ثانیه تا 48 درجه و40 دقیقه و 4 ثانیه طول شرقی و 34 درجه و 36 دقیقه و 57 ثانیه تا 34 درجه و 45 دقیقه و 2 ثانیه عرض شمالی واقع شده است. منطقه ی مطالعاتی یلفان دارای یک ایستگاه هیدرومتری، باران سنجی و دماسنجی در پایین دست حوزه است. برای شبیه سازی رواناب حوزه ی یلفان از دو مدل cmd-ihacres و شبکه ی عصبی مصنوعی (ann) با 15 سال آمار روزانه ی دما، دبی، بارش، درصد پنج کاربری اراضی و شماره ی منحنی رواناب استفاده گردید. همچنین از سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (gis) به منظور تهیه ی سناریوی کاربری اراضی بهره گرفته شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که مدل شبکه ی عصبی مصنوعی در دوره ی آماری 1375 تا 1389، رواناب را با ضریب ناش- ساتکلیف 74/0 شبیه سازی نمود و دارای مجذور میانگین مربعات خطا 01/0 می باشد ولی مدل cmd-ihacres در دوره ی آماری مذکور رواناب را با ضریب ناش- ساتکلیف 07/0 شبیه سازی نمود و دارای شاخص مجذور میانگین مربعات خطا 87/1 است. همچنین مجدداً از مدل شبکه ی عصبی مصنوعی (ann) به منظور ارزیابی اثر تغییرات کاربری اراضی بر رواناب با اجرای سناریوی آمایش سرزمین (مدل مخدوم) استفاده شد که نتایج آن نشان داد با در نظر گرفتن کاربری بهینه، نقطه ها ی اوج هیدروگراف دبی شبیه سازی شده 45 درصد پایین تر می آید که این کاهش می تواند به کاهش خسارات احتمالی سیلاب منجر گردد. بنابراین مدل شبکه ی عصبی مصنوعی را می توان مدل مناسبی برای شبیه سازی جریان در حوزه ی یلفان و تعیین اثرات اعمال سناریوی کاربری اراضی بر روی سیلاب معرفی کرد. نتایج این پژوهش می تواند در پیش بینی کاربری بهینه ی حوزه ی آبخیز و ارزیابی اثرات آن در میزان رواناب تولیدی به مدیران کمک قابل توجهی نماید.